VIDUMAN

Bir parçanın tonal donanımında -‘O leyli’ de olduğu gibi- bemol ve diyez yoksa, bu parçanın üzerine kurulduğu dizi (yani tonu) Do majör müdür yoksa La minör müdür?

Buna karar vermek için parçanın genelindeki ezginin bütününe, parçanın ilk giriş notasına ve en son bitiş notasına bakılabilir. ‘O leyli’ parçasının ezgisi La notasında başlar ve bize açıkça La doğal minör gamının ilk 5 notasını gösterir. Ezginin son notası da La notasında karar verir. Bu parçanın tonu La minördür. Ama tabii ki bu formüle uymayan milyonlarca parça da vardır.

Diğer minör gamların tonal donanımları şöyledir:

Bir parça armonik minör ya da melodik minör gamı üzerine kurulmuşsa, tonal donanım nasıl yazılır? 6. ve 7. derecelerin değişmesiyle oluşan notalar tonal donanımda gösterilmez ve bu arızalar (naturel, diyez ve bemol) parçanın içinde notaların başına her seferinde yazılır.

Paralel Gamlar

Aynı sesle başlayan biri majör diğeri minör olan iki gam birbirinin paralelidir.

Örneğin D majör ve D minör gamları paralel iki gam dır.

Birbirlerine Eğilimli Notalar (2)

Sadece Do Majör gamındaki seslere bağlı kalmayıp, diğer aralıkları öğrenmeye başlayalım. Notaları söylerken “Fa Diyez” demek zor olacağı için “Fi”, “Si Bemol” yerine de “Te” hecesini kullanacağız. Aşağıdaki notaları çalışınız:

Öncelikle “Fi-Sol” aralığını çalışacağız. Her hangi bir majör gamın 4. sesini yarım ses tizleştirdiğimizde Lidyan modunu elde ediyoruz. Do Majör gamının da 4. sesi “Fa” olduğu için “Fa Diyez” sesini eklediğimizde Do Lidyan modunu elde etmiş oluruz. Aşağıdaki Do Lidyan modunu çalışınız:

Bona Çalışması

Aralıklar

İki nota arasındaki mesafeye “aralık” denir. Arka arkaya duyulan iki ses arasındaki mesafe, “melodik aralık”olarak, aynı anda duyulan iki ses arasındaki mesafe ise “armonik aralık” olarak tanımlanır.

Tam Aralık / Yarım Aralık:

Eşit Tamperaman Sistem (Klasik Batı Müziği) :

Klasik Batı Müziği’nde bir tam ses (örneğin, Do-Re) iki eşit parçaya ayrılır. Elde edilen her bir parçaya bir yarım aralık adı verilir.

Do——————1/2——————Do# = Re  ——————-1/2—————- Re

Makamsal Sistem:

Türk Sanat Musikisi sisteminde bir tam ses aralığı (örneğin Do-Re) dokuz eşit parçaya ayrılır. Elde edilen notaların her biri ‘koma’ olarak adlandırılır.

Do——- I———I———I———I———-I———-I———-I———-I——– Re

Biz bu mettota eşit tampereman sistemden hareket edeceğiz.

Diyatonik Aralıklar: Herhangi bir majör ve minör gamın içindeki sesler arasındaki aralıklara denir. Majör gamın 4. ve 7. sesleri, minör gamın 2. ve 6. sesleri arasındaki ilişki bu tanımın dışında kalır. Tam, majör ve minör olmak üzere 3 adet diyatonik aralık vardır.

Tam Aralıklar: 4 aralığı tam aralık olarak adlandırıyoruz:

• Unison: 2 farklı ses kaynağının verdiği aynı frekanstaki sestir. Örneğin gitar ve keman unison çalsın dendiğinde iki enstrüman aynı frekanstaki notayı çalar.
• Tam 4’lü (T4): 5 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör ve minör gamın 1. ve 4. sesi arasındaki aralıktır.
• Tam 5’li (T5): 7 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör ve minör gamın 1. ve 5. sesi arasındaki aralıktır.
• Oktav (Tam 8’li): 12 yarım sesten oluşur. Herhangi bir gamın ilk ve son sesi arasındaki aralıktır.

Bu aralıklara tam denmesinin nedeni, bir sesin ilk 3 doğuşkan1 sesini bu aralıkların oluşturmasıdır.

Tam 4’lü Aralıklar:

Tam 5’li Aralıklar:

Majör ve Minör Aralıklar

2’li, 3’lü, 6’lı ve 7’li aralıklar, majör ve minör aralık olarak adlandırılır.

Majör 2’li Aralık (M2): 1tam sesten oluşur. Herhangi bir majör gamın 1. ve 2. sesleri arasındaki aralıktır.

Do Majör Gamı

Fa Diyez Majör Gamı

Örnekler:

Minör 2’li Aralık (m2):

1yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör 2’li aralığın 2. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde elde ettiğimiz aralıktır.

Majör 3’lü Aralık (M3):  2tam sesten oluşur. Herhangi bir majör gamın 1. ve 3. sesleri arasındaki aralıktır.

Majör 6’lı Aralık (M6): 9 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör gamın 1. ve 6. sesleri arasındaki aralıktır.

Minör 6’lı Aralık (m6): 8 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör 6’lı aralığın 2. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde elde ettiğimiz aralıktır.

Majör 7’li Aralık (M7): 11yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör gamın 1. ve 7. sesleri arasındaki aralıktır.

Minör 7’li Aralık (m7): 10 yarım sesten oluşur. Herhangi bir majör 7’li aralığın 2. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde elde ettiğimiz aralıktır.

Eksiltilmiş Aralıklar (o): Herhangi bir tam veya minör aralığın yarım ses pesleştirilmesiyle oluşan aralıklardır.

Örnekler:

Arttırılmış Aralıklar (+): Herhangi bir tam veya majör aralığın yarım ses tizleştirilmesiyle oluşan aralıklardır.

Örnekler

Do majör üzerinden tüm aralıklar

1) Bir ses, bu sesin doğuşkanları (ing. overtone series) dediğimiz birçok sesten oluşur. Aşağıdaki tabloda Do sesinin içindeki bazı doğuşkanlar sırasıyla gösterilmiştir:

ALIŞTIRMALAR

Aşağıdaki notaların üstüne belirtilen aralıklara göre notaları yazınız.

Majör Aralıklar

Minör Aralıklar

Kulak Eğitimi Alıştırmaları

Aşağıdaki melodileri çalışın ve benzer şekilde kendi melodilerinizi yazıp, söyleyin:

1. Melodi:

Bona Çalışması

Şimdiye kadar müziğin yatay yapılarıyla (melodi, gam) ilgilendik. Bu bölümde müziğin dikey yapısını, yani armoniyi inceleyeceğiz.

Akorlar

Bir eseri icra ederken, kimi zaman gitar, akordiyon, piyano gibi bazı enstrümanların aynı anda birden çok farklı sese bastığını görürüz. Üç ya da daha fazla farklı sesin aynı anda duyulmasıyla elde ettiğimiz seslere akor denir. Akorlar genel olarak Latin harfleriyle gösterilirler (C, F, Dm, Gmaj7 gibi).

Triadlar

Majör, minör, arttırılmış ve eksiltilmiş akorlar; aralarında iki 3’lü aralığın olduğu üç farklı sesten oluşan triadlardan elde edilir. Şimdi akorların nasıl elde edildiğini ve temel majör, minör, arttırılmış ve eksiltilmiş triadları inceleyelim.

Dört çeşit triad vardır:

Triad	Majör Gam’daki Dereceleri	Aralıkları
Majör Triad	1 3 5	2 + 1,5
Majör Triad	1 3 5	1,5 + 2
Eksiltilmiş Triad (diminished)	1 3 5	1,5 + 1,5
Arttırılmış Triad(augmented)	1 3 5 #	2 + 2

2. Majör Triad’lar:

Majör bir gamın birinci, üçüncü ve beşinci derecesinden (1 3 5) oluşurlar. Majör triad ayrıca 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek 1: Do majör akorunu bulalım:

1. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3. ve 5. seslerini alırız:

2. Yol: Do sesinden 2 tam aralık (majör üçlü aralık) ve 1,5 aralık (minör üçlü aralık) ilerleriz:

Do majör akoruna ulaşırız:

Örnek 2: Re Bemol majör akorunu (D ) bulalım:

1. Yol: Re Bemol Majör gamını yazıyoruz ve 1., 3. ve 5. derecelerini buluyoruz:

2. Yol:

Böylelikle D akorunun Re bemol, Fa ve La bemol seslerinden oluştuğunu görüyoruz.

Tüm majör akorlar büyük Latin harfleriyle gösterilir.

Akor İsmi	Aldığı Sesler	Sembolü	Akor İsmi	Aldığı Sesler	Sembolü
Do Majör	Do Mi Sol	C	Fa Majör	Fa La Do	F
Sol Majör	Sol Si Re	G	Si Bemol Majör	Si  Re Fa	B
Re Majör	Re Fa# La	D	Mi Bemol Majör	Mi  Sol Si	E
La Majör	La Do# Mi	A	La Bemol Majör	La  Do Mi	A
Mi Majör	Mi Sol# Si	E	Re Bemol Majör	Re Fa La	D
Si Majör	Si Re# Fa#	B	Sol Bemol Majör	Sol  Si  Re	G
Fa Diyez Majör	Fa# La# Do#	F#	Do Bemol Majör	Do  Mi  Sol	C
Do Diyez Majör	Do# Mi# Sol#	C#

Aşağıda bazı majör akor örnekleri gösterilmiştir.

2.Minör Triad’lar:

Minör bir gamın birinci, üçüncü ve beşinci derecesinden oluşur. Aynı zamanda bir majör gamın birinci derecesi, üçüncü derecesinin yarım ses pesi ve beşinci derecesinden (1 3  5) oluşurlar. Minör triad ayrıca 1,5 ses (minör üçlü) + 2 tam ses (majör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek : Do minör akorunu bulalım:

1. Yol: Do Minör gamını yazıp, 1., 3. ve 5. derecelerini buluruz:

2. Yol: Do Majör gamında 3. dereceyi bemol yaparız. (1 3  5):

Yukarıda görüldüğü gibi, herhangi bir majör akordaki 3. derece sesi yarım ses pesleştirilir ve o majör akorun minör akoru bulunur:

3. Yol: Do sesinden 1,5 ses (minör üçlü aralık) ve 2 tam (majör üçlü aralık) ses ilerleriz:

Minör akorlar, 3 farklı sembol ile gösterilebilir. Popüler müzik notasyonunda genelde büyük Latin harfinin yanına küçük ‘m’ harfi konarak gösterilir. Caz müziğinde büyük Latin harfinin yanına kısa çizgi konur (-). Klasik müzik eğitiminde küçük Latin harfi tercih edilebilir.

Akor İsmi	Aldığı Sesler	Sembolleri	Akor İsmi	Aldığı Sesler	Sembolleri
La Minör	La Do Mi	Am, A-, a	Re Minör	Re Fa La	Dm, D-, d
Mi Minör	Mi Sol Si	Em, E-, e	Sol Minör	Sol Si  Re	Gm, G-, g
Si Minör	Si Re Fa#	Bm, B-, b	Do Minör	Do Mi  Sol	Cm, C-, c
Fa# Minör	Fa# La Do#	F#m, F#-, f#	Fa Minör	Fa La  Do	Fm, F-, f
Do# Minör	Do# Mi Sol#	C#m, C#-, c#	Si Bemol Minör	Si  Re   Fa	B  m, B   -, b
Sol# Minör	Sol# Si Re#	G#m, G#-, g#	Mi Bemol Minör	Mi  Sol  Si	E  m, E   -, e
Re# Minör	Re# Fa# La#	D#m, D#-, d#	La Bemol Minör	La  Do  Mi	A   m, A   -, a
La# Minör	La# Do# Mi#	A#m, A#-, a#

Aşağıda bazı minör akor örnekleri gösterilmiştir:

3. Eksiltilmiş (Diminished) Triad’lar:

Minör bir triadın beşinci derecesinin yarım ses eksiltilmesiyle oluşur. Majör bir triadın üçüncü ve beşinci derecelerinin yarım ses pesleştirilmesiyle de oluşur (1 3 5 ). Aynı zamanda 1,5 ses (minör üçlü) + 1,5 ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek: Do eksiltilmiş akorunu bulalım:

1. Yol: Do Minör triadını yazıp, 5. dereceyi yarım ses pesleştiririz:

3. Yol: Do sesinden 1,5 ses (minör üçlü aralık) ve 1,5 ses (minör üçlü aralık) ilerleriz:

Eksiltilmiş akorlar, büyük ya da küçük Latin harfinin sağ üst köşesine konan küçük bir çember sembolü (◦) ile gösterilir. Popüler müzik ve caz müziği notasyonunda genelde büyük Latin harfinin yanına konarken, klasik müzik eğitiminde küçük Latin harfinin yanına konur. Bir diğer kullanım da büyük Latin harfinin yanına İngilizcede ‘diminished’ (eksiltilmiş) kelimesinin kısaltması olan ‘dim’ sözcüğünün konulmasıdır (örnek: Cdim).

Akor İsmi	Aldığı Sesler	Sembolü	Akor İsmi	Aldığı Sesler	Sembolü
Do Eksiltilmiş	Do Mi  Sol	Cº, Cdim, cº	Fa Eksiltilmiş	Fa La  Do	Fº, Fdim,fº
Sol Eksiltilmiş	Sol Si  Re	Gº, Gdim, gº	Si Bemol Eksiltilmiş	Si  Re  Fa	B  º, Bdim, b  º
Re Eksiltilmiş	Re Fa La	Dº, Ddim, dº	Mi Bemol Eksiltilmiş	Mi  Sol  Si	E  º, E  dim , e  º
La Eksiltilmiş	La Do Mi	Aº, Adim, aº	La Bemol Eksiltilmiş	La  Do  Mi	A  º, A  dim, a  º
Mi Eksiltilmiş	Mi Sol Si	Eº, Edim, eº	Re Bemol Eksiltilmiş	Re  Fa  La	D  º, D  dim, d  º
Si Eksiltilmiş	Si Re Fa	Bº, Bdim, bº	Sol Bemol Eksiltilmiş	Sol  Si  Re	G  º,G  dim, g  º
Fa Diyez Eksiltilmiş	Fa# La Do	F#º, Fdim, f#º	Do Bemol Eksiltilmiş	Do  Mi  Sol	C  º,C  dim, c  º
Do Diyez Eksiltilmiş	Do# Mi Sol	C#º, C#dim, c#º

Aşağıda bazı eksiltilmiş triad örnekleri verilmiştir.

4. Arttırılmış (Augmented) Triad’lar:

Majör bir triadın beşinci derecesinin yarım ses tizleştirilmesiyle oluşur (1 3 5 # ). Aynı zamanda 2 tam ses (majör üçlü) + 2 tam ses (majör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek : Do arttırılmış akorunu bulmak istiyoruz:

1. Yol: Do Majör triadını yazıp, 5. dereceyi yarım ses tizleştiririz:

2. Yol: Do sesinden 2 tam ses (majör üçlü aralık) ve 2 tam ses (majör üçlü aralık) ilerleriz:

Arttırılmış akorlar, büyük Latin harfinin sağ üst köşesine konan artı sembolü (+) ile gösterilir. Bir diğer kullanım da büyük Latin harfinin yanına İngilizcede ‘augmented’ (arttırılmış) kelimesinin kısaltması olan ‘aug’ sözcüğünün konulmasıdır (örnek: Caug).

Akor İsmi	Aldığı Sesler	Sembolü	Akor İsmi	Aldığı Sesler	Sembolü
Do Arttırılmış	Do Mi Sol #	C + , Caug	Fa Arttırılmış	Fa La Do #	F + , Faug
Sol Arttırılmış	Sol Si Re #	G + , Gaug	Si Bemol Arttırılmış	Si  Re Fa #	B  + , B  aug
Re Arttırılmış	Re Fa# La#	D + , Daug	Mi Bemol Arttırılmış	Mi  Sol Si	E  + , E  aug
La Arttırılmış	La Do# Mi #	A + , Aaug	La Bemol Arttırılmış	La  Do Mi	A  + , A  aug
Mi Arttırılmış	Mi Sol# Si #	E + , Eaug	Re Bemol Arttırılmış	Re  Fa La	D  + , D  aug
Si Arttırılmış	Si Re# Fa	B + , Baug	Sol Bemol Arttırılmış	Sol  Si  Re	G  + , G  aug
Fa Diyez Arttırılmış	Fa# La# Do	F# + , F#aug	Do Bemol Arttırılmış	Do  Mi  Sol	C  + ,C  aug
Do Diyez Arttırılmış	Do# Mi# Sol	C# + , C#aug

Aşağıda bazı arttırılmış triad örnekleri verilmiştir.

Akor Alıştırmaları

1) Aşağıdaki boşluklara verilen akor çeşidine gore uygun notaları yazınız.

Kök	G	D					B
3lü			F		C			A
5li				E		E			F #
Akor Çeşidi	Majör	Minör	Majör	Eksiltilmiş	Arttırılmış	Minör	Eksiltilmiş	Minör	Arttırılmış

Kulak Eğitimi Çalışması

Şimdi “Te-La” aralığını çalışacağız. Herhangi bir majör gamın 7. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde Miksolidyan modunu elde ediyoruz. Do Majör gamının da 7. sesi “Si” olduğu için “Si Bemol” sesini eklediğimizde Do Miksolidyan modunu elde etmiş oluruz. Aşağıdaki Do Miksolidyan modunu çalışınız:

Alıştırmalar

Aşağıdaki melodileri çalışın ve benzer şekilde kendi melodilerinizi yazıp söyleyin:

1. Melodi:

Bona Çalışması

Majör ve Minör Gamın Akorları

Gamları incelerken her gamın belirli seslerden oluştuğunu gördük. Bir eseri çalarken eserin üzerine kurulduğu gam (eserin tonu), incelememiz gereken önemli bir öğe olarak karşımıza çıkar. Çünkü çok sesli şarkılarda, eserin gamı üzerinden hareket edilir ve o gamın belirlediği bölümlerde, gam seslerinden eserin akorları bulunur.

Ama burada bir noktayı açmamız gerekiyor. Günümüzde, bizim kurduğumuz çerçevenin dışında olan milyonlarca eser var. 20. yüzyılın başında Klasik Batı Müziği’nde ortaya çıkan ‘atonal’ müzik, tüm makamsal müzikler, caz gibi müzikler bizim yukarıda kurduğumuz çerçevenin dışında kalıyor.

Majör ve minör gamların akorları, birçok müzik okulunda Romen rakamları ile gösterilir. Akorun kök sesi gamın hangi derecesi ise o sayı ile gösterilir. Ayrıca majör ve arttırılmış akorlar büyük Latin harfleriyle ve büyük Romen rakamlarıyla, minör ve eksiltilmiş akorlar küçük Latin harfleriyle ve küçük Romen rakamlarıyla yazılır.

Bu bölümde majör ve minör gamların alabilecekleri akorları inceleyeceğiz. Bunu yaparken Do majör ve Do minör gamlarını temel alıp diğer gamlara da genelleyeceğiz.

Majör Gam Akorları

Her derecenin akorunu bulurken o dereceyi kök ses (birinci ses) kabul edip, gamda o sesten başlayarak birinci, üçüncü ve beşinci seslerle bir triad oluşturup o derecenin akoru bulunur. Bulunan triadın aralık ilişkilerine bakılarak da triadın majör, minör, eksiltilmiş veya arttırılmış olduğunu anlarız.

Böylelikle Do majör gamının 1. derecesinin akorunun Do, Mi ve Sol seslerinden oluşan Do majör akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 1. derecesinin akorunun majör akor olduğunu söyleyebiliriz.

Böylelikle Do majör gamının 2. derecesinin akorunun Re, Fa ve La seslerinden oluşan Re minör akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 2. derecesinin akorunun minör akor olduğunu söyleyebiliriz.

Böylelikle Do majör gamının 3. derecesinin akorunun Mi, Sol ve Si seslerinden oluşan Mi minör akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 3. derecesinin akorunun minör akor olduğunu söyleyebiliriz.

Bu şekilde devam ederek Do majör gamından elde edebileceğimiz bütün akorları buluruz. Romen rakamlarıyla ifade edilmiş bu akorlar aşağıdaki gibidir:

Aşağıda La majör gamından elde edebileceğimiz akorlar yazılmıştır:

Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm majör gamların akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:

Yani herhangi bir majör gamın her zaman birinci, dördüncü ve beşinci derecesi majör; ikinci, üçüncü ve altıncı derecesi minör; yedinci derecesi eksiltilmiş bir akor oluşturur.

Minör Gam Akorları

Minör gamların üç çeşit olmasından dolayı oluşturdukları akorlar birbirinden farklıdır. Minör gamların akorlarını bulurken de majör gamda uyguladığımız yöntemler geçerli olacaktır. Şimdi sırasıyla doğal minör, armonik minör ve melodik minör gamın akorlarını inceleyelim.

Doğal Minör Gamın Akorları:

Majör gamlarda uyguladığımız yöntemleri uygulayınca, La minör gamının birinci derecesinin akoru La, Do ve Mi seslerinden oluşan La minör akorudur. İkinci derecesinin akoru ise Si, Re, Fa sesleriden oluşan Si eksiltilmiş akorudur. Bu yolla devam edersek, La doğal minör gamının sesleri üzerinden elde edebileceğimiz tüm akorların Romen rakamlarıyla gösterilmiş şeklinin aşağıdaki gibi olduğunu görürüz:

Aşağıda Mi minör gamından elde edebileceğimiz akorlar yazılmıştır:

Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm doğal minör gamların akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:

Yani herhangi bir doğal minör gamın her zaman birinci, dördüncü ve beşinci derecesi minör; üçüncü, altıncı ve yedinci derecesi majör; ikinci derecesi eksiltilmiş bir akor oluşturur.

Not: Doğal minör gamından oluşturulan akorlarda, 5. derecenin oluşturduğu akor yukarıda gösterildiği gibi minör (v) olarak kullanılmasının yanısıra, birçok durumda majör (V) olarak da karşımıza çıkar. Bunun nedeni armonik yürüyüş (progression) kurallarındaki V→i yürüyüşünün kullanılmasıdır. Dominant akor olan V, karar akoruna (i) gitmek ister. Tam kadans denilen kadans türü de V→i yürüyüşüdür. Bu konuyu iyi anlamak için daha kapsamlı bir armoni bilgisine sahip olmak gerekir. Bu metotta armoni konusunda ayrıntıya girilmeyecektir.

Armonik Minör Gamın Akorları:

Armonik minör gamı, doğal minör gamının 7. derecesinin yarım ses tizleştirilmesiyle oluştuğu için, bu sesi alan akorlar doğal minördeki akorlardan farklılık gösterir. Armonik minör gamının birinci derecesinin akoru La, Do ve Mi seslerinden oluşan La minör akoru; ikinci derecesinin akorunun Si, Re, Fa sesleriden oluşan Si eksiltilmiş akoru; üçüncü derecesinin akoru ise, Do, Mi, Sol diyez seslerinden oluşan Do arttırılmış akorudur. Bu yolla devam edersek, La armonik minör gamının sesleri üzerinden elde edebileceğimiz tüm akorların Romen rakamlarıyla gösterilmiş şeklinin aşağıdaki gibi olduğunu görürüz:

Aşağıda Si armonik minör gamından elde edebileceğimiz akorlar yazılmıştır:

Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm armonik minör gamların akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:

Yani herhangi bir armonik minör gamın her zaman birinci ve dördüncü derecesi minör; beşinci ve altıncı derecesi majör; ikinci ve yedinci derecesi eksiltilmiş; üçüncü derecesi ise arttırılmış bir akor oluşturur.

Melodik Minör Gamın Akorları:

Melodik minör gam, diğer minör gamlardan farklı olarak çıkıcı gamlarda 6. ve 7. derecedeki sesleri yarım ses tiz alıp, inici gamlarda ise bu sesleri natürel aldığından, bu gamın oluşturduğu akorlar da çeşitlilik gösterir. İnici gamlarda melodik minör gamın aldığı sesler doğal minör ile aynı olduğundan, oluşturduğu akorlar da aynıdır. Biz bu bölümde sadece melodik minörün çıkıcı gamlarda oluşturduğu akorları inceleyeceğiz.

La melodik minör çıkıcı gamı, Fa# ve Sol# arızalarını alır. La melodik minör gamının birinci derecesinin akorunun La, Do ve Mi seslerinden oluşan La minör akoru; ikinci derecesinin akorunun Si, Re, Fa# sesleriden oluşan Si minör akoru; üçüncü derecesinin akorunun ise, Do, Mi, Sol# seslerinden oluşan Do arttırılmış akoru olduğunu görürüz. Bu yolla devam edersek, La armonik minör gamının sesleri üzerinden elde edebileceğimiz tüm akorların Romen rakamlarıyla gösterilmiş şeklinin aşağıdaki gibi olduğunu görürüz:

Aşağıda Do melodik minör gamından elde edebileceğimiz akorlar yazılmıştır:

Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm melodik minör gamların çıkıcı akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:

Yani çıkıcı herhangi bir melodik minör gamın her zaman birinci ve ikinci derecesi minör; dördüncü ve beşinci derecesi majör; altıncı ve yedinci derecesi eksiltilmiş; üçüncü derecesi ise arttırılmış bir akor oluşturur.

Birbirlerine Eğilimli Notalar (3)

Aşağıdaki birbirlerine eğilimli notaları çalışınız:

Şimdi “Fa-Me” ve “Le-Sol” aralıklarını çalışacağız. Herhangi bir majör gamın 3., 6. ve 7. seslerini yarım ses pesleştirdiğimizde Aeolian modunu elde ediyoruz. Bu mod “doğal minör gamı” olarak da adlandırılır. Aşağıdaki Do Aeolian modunu çalışınız:

Alıştırmalar

Aşağıdaki melodileri çalışın ve benzer şekilde kendi melodilerinizi yazıp söyleyin:

1. Melodi:

Bona Çalışması

Akor Çevrimleri

Şimdiye kadar gösterdiğimiz tüm akorların ilk sesleri (en pes ses) akora adını veren kök sestir. Ancak herhangi bir akoru kök sesten başlayarak yazmamız bir kural değildir. Bir akor o akoru oluşturan herhangi bir sesten başlayarak da yazılabilir. Dolayısıyla, bir akorun adına karar verirken bakmamız gereken şey hangi sesten başladığı ve nasıl bir dizilim izlediği değil, hangi seslerden oluştuğudur. Bir akorun en pes sesi akora adını veren ses ise, bu dizilime akorun kök pozisyonudenir. Örneğin Do majör akoru aşağıdaki gibi, en bas seste Do alarak yazılmışsa, bu bir kök pozisyon Do majör akorudur.

Bir akorun en bas sesinin değiştirilmesiyle elde edilen akor dizilimine o akorun çevrimi denir. Eğer akorun ikinci sesi (kök sesten minör ya da majör üçlü uzak olan ses) en bas ses olarak yazılırsa bu akorun birinci çevrimini elde ederiz. Örneğin Do majör akorunun birinci çevrimi, Mi sesiyle başlar.

Eğer akorun üçüncü sesi (kök sesten tam, arttırılmış ya da eksiltilmiş beşli uzak olan ses) en bas ses olarak yazılırsa bu akorun ikinci çevrimini elde ederiz. Örneğin Do majör akorunun ikinci çevrimi Sol sesiyle başlar.

Çevrimlerin sembol olarak gösteriminde en bas ses, akorun yanına yazılır. Örneğin Do majör akorunun birinci çevriminde en bas ses Mi notası olduğu için bu akorun gösterimi C/E’dir. Do majör akorunun ikinci çevriminde en bas ses Sol notası olduğu için bu akorun gösterimi C/G’dir.

Aşağıda Do majör akorunun kök pozisyonu, birinci ve ikinci çevrimleri gösterilmiştir:

Aşağıda Fa minör akorunun kök pozisyonu, birinci ve ikinci çevrimleri gösterilmiştir:

Aşağıda Mi eksiltilmiş akorunun kök pozisyonu, birinci ve ikinci çevrimleri gösterilmiştir:

Aşağıda Si Bemol arttırılmış akorunun kök pozisyonu, birinci ve ikinci çevrimleri gösterilmiştir:

Not: Barok dönemde (1600-1750), bir akorun kök pozisyonu ve çevrimleri sayılarla gösterilmiştir. Bu sayılar bas sesin üzerine kurulan aralıkları temsil eder. Bu sisteme ‘numaralandırılmış bas’ (ing.figured bass ya da thoroughbass) ismi verilmiştir. Aşağıda bu semboller gösterilmiştir:

Alıştırmalar

1) Aşağıdaki boşluklara verilen notalara göre uygun akorları ve çevimlerini yazınız.

Kulak Eğitimi Çalışması

Aşağıdaki eğilimli notaları çalışınız.

Bona Çalışması

Yedili Akorlar

Majör, minör, arttırılmış ve eksiltilmiş akorlar; aralarında iki 3’lü aralığın olduğu üç farklı sesten oluşan triad’lardan elde ediliyordu. Bu akorlara bir 3’lü aralık daha eklersek yedili akorları elde etmiş oluruz. Şimdi yedili akorların nasıl elde edildiğini ve temel yedili akor türlerini inceleyelim.

Yedili Akor	Majör Gam’daki Dereceleri	Aralıkları
Majör yedili akor	1 3 5 7	2 + 1,5 + 2
Dominant yedili akor	1 3 5 7	2 + 1,5 + 1,5
Minör yedili akor	1 3  5 7	1,5 + 2 + 1,5
Eksiltilmiş yedili akor	1 3  5  7	1,5 + 1,5 + 1,5
Yarı eksiltilmiş akor	1 3  5  7	1,5 + 1,5 + 2

1. Majör Yedili Akor

Herhangi bir majör triadın son sesine majör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Ayrıca majör bir gamın birinci, üçüncü, beşinci ve yedinci derecesinden (1 3 5 7) de bulunabilir. 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek 1: Do majör yedili akorunu bulalım.

1. yol: Do majör triadını buluruz: Do Mi Sol

Sol sesinden majör üçlü aralık ilerleriz ve Si sesini buluruz. Do Mi Sol Si seslerinden oluşur.

2. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3., 5. ve 7. seslerini alırız:

3. Yol: Do sesinden 2 tam aralık (majör üçlü aralık), 1,5 aralık (minör üçlü aralık) ve 2 tam aralık (majör üçlü aralık) ilerleriz:

Örnek 2: Sol Bemol majör yedili akorunu bulalım:

1. yol: Sol bemol majör triadını buluruz: Sol Bemol, Si Bemol, Re Bemol.

Re bemol sesinden majör üçlü aralık ilerleriz ve Fa sesini buluruz. Sol Bemol, Si Bemol, Re Bemol ve Fa seslerinden oluşur.

2. Yol: Sol Bemol Majör gamını yazıyoruz ve 1., 3., 5. ve 7. derecelerini buluyoruz:

3. Yol: Sol Bemol sesinden 2 tam aralık (majör üçlü aralık), 1,5 aralık (minör üçlü aralık) ve 2 tam aralık (majör üçlü aralık) ilerleriz:

Aşağıda bazı majör yedili akor örnekleri gösterilmiştir.

2. Dominant Yedili Akor

Herhangi bir majör triadın son sesine minör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Majör bir gamın birinci, üçüncü, beşinci derecelerinden ve yedinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesiyle (1 3 5 7) oluşur. Dominant yedili akor ayrıca 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek 1: Do dominant yedili akorunu bulalım.

1.yol: Do majör triadını buluruz: Do Mi Sol.

Sol sesinden minör üçlü aralık ilerleriz ve Si bemol sesini buluruz. Do Mi Sol Si seslerinden oluşur.

2. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3., 5. ve 7 seslerini alırız:

3. Yol: Do sesinden 2 tam aralık (majör üçlü aralık), 1,5 aralık (minör üçlü aralık) ve 1,5 Ses (minör üçlü) ilerleriz:

Aşağıda bazı dominant yedili akor örnekleri gösterilmiştir.

3. Minör Yedili Akor

Herhangi bir minör triadın son sesine minör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Minör bir gamın birinci, üçüncü, beşinci ve yedinci derecesinden oluşur. Aynı zamanda majör bir gamın birinci derecesinden, üçüncü derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden, beşinci derecesinden ve yedinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden (1 3 5 7 ) de oluşur. Minör yedili akor ayrıca 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek 1: Do minör yedili akorunu bulalım.

yol: Do minör triadını buluruz: Do, Mi Bemol, Sol.
Sol sesinden minör üçlü aralık ilerleriz ve Si bemol sesini buluruz. Do Mi  Sol Si  seslerinden oluşur.

2. yol: Do minör gamını buluruz ve 1., 3., 5. ve 7. seslerini alırız:

3. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3  ., 5. ve 7  seslerini alırız:

4. Yol: Do sesinden 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) ilerleriz:

Aşağıda bazı minör yedili akor örnekleri gösterilmiştir.

4. Eksiltilmiş Yedili Akor

Herhangi bir eksiltilmiş triadın son sesine minör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Majör bir gamın birinci derecesinden, üçüncü derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden, beşinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden ve yedinci derecesinin tam ses (çiftbemol) pesleştirilmesiyle (1 3  5  7  ) de oluşur. Eksiltilmiş yedili akor ayrıca 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek 1: Do eksiltilmiş yedili akorunu bulalım.

1.yol: Do eksiltilmiş triadını buluruz: Do, Mi Bemol, Sol Bemol

Sol bemol sesinden minör üçlü aralık ilerleriz ve Si çift bemol sesini buluruz. Do Mi  Sol  Siseslerinden oluşur.

2. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3  ., 5  . ve 7 seslerini alırız:

3. Yol: Do sesinden 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) ilerleriz:

Aşağıda bazı eksiltilmiş yedili akor örnekleri gösterilmiştir.

5. Yarı Eksiltilmiş Yedili Akor

Herhangi bir eksiltilmiş triadın son sesine majör üçlü aralık ekleyip bulduğumuz ses ile oluşan dört sesli akordur. Majör bir gamın birinci derecesinden, üçüncü derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden, beşinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesinden ve yedinci derecesinin yarım ses pesleştirilmesiyle (1 3  5  7  ) de oluşur. Eksiltilmiş yedili akor ayrıca 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) formülüyle de elde edilebilir.

Örnek 1: Do eksiltilmiş yedili akorunu bulalım:

1.yol: Do eksiltilmiş triadını buluruz: Do, Mi Bemol, Sol Bemol.

Sol bemol sesinden majör üçlü aralık ilerleriz ve Si bemol sesini buluruz. Böylelikle bu akor, Do
Mi  Sol  Si  seslerinden oluşur.

2. yol: Do majör gamını buluruz ve 1., 3  ., 5  . ve 7 seslerini alırız:

3. Yol: Do sesinden 1,5 Ses (minör üçlü) + 1,5 Ses (minör üçlü) + 2 Tam Ses (majör üçlü) ilerleriz:

Aşağıda bazı yarı eksiltilmiş yedili akor örnekleri gösterilmiştir.

Majör Gamın Yedili Akorları

Her derecenin yedili akorunu bulmak için o dereceyi kök ses (birinci ses) kabul ederiz ve gamda o sesten başlayarak birinci, üçüncü ve beşinci seslerle triadı oluştururuz. Bu triada yedinci sesin eklenmesiyle de yedili akor oluşur. Bulunan yedili akorun aralık ilişkilerine bakılarak yedili akorun çeşidi ortaya çıkar.

öylelikle Do majör gamının 1. derecesinin yedili akorunun Do, Mi, Sol ve Si seslerinden oluşan Do majör yedili akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 1. derecesinin yedili akorunun majör yedili akor olduğunu söyleyebiliriz.

Böylelikle Do majör gamının 2. derecesinin yedili akorunun Re, Fa, La ve Do seslerinden oluşan Re minör yedili akoru olduğunu görürüz. Bu örnekten yola çıkarak da herhangi bir majör gamın 2. derecesinin akorunun minör yedili akor olduğunu söyleyebiliriz.

Bu şekilde devam ederek Do majör gamından elde edebileceğimiz bütün yedili akorları buluruz. Romen rakamlarıyla ifade edilmiş bu akorlar aşağıdaki gibidir:

Aşağıda La majör gamından elde edebileceğimiz yedili akorlar yazılmıştır:

Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm majör gamların yedili akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:

Yani herhangi bir majör gamın her zaman birinci ve dördüncü derecesi majör yedili; ikinci, üçüncü ve altıncı derecesi minör yedili; beşinci derecesi dominant yedili ve yedinci derecesi yarı eksiltilmiş yedili akor oluşturur.

Doğal Minör Gamın Yedili Akorları

Majör gamdaki yöntemleri uyguladığımızda, La minör gamının birinci derecesinin yedili akorunun La, Do, Mi ve Sol seslerinden oluşan La minör yedili akoru olduğunu görürüz. İkinci derecesinin akoru ise Si, Re, Fa ve La seslerinden oluşan Si yarı eksiltilmiş yedili akorudur. Bu yolla devam edersek, La doğal minör gamının sesleri üzerinden elde edebileceğimiz tüm yedili akorların Romen rakamlarıyla gösterilmiş şeklinin aşağıdaki gibi olduğunu görürüz:

Aşağıda Mi minör gamından elde edebileceğimiz yedili akorlar yazılmıştır:

Yukarıdaki örneklerden yola çıkarak, tüm doğal minör gamların yedili akorları için şöyle bir genelleme yapabiliriz:

Yani herhangi bir doğal minör gamın her zaman birinci, dördüncü ve beşinci derecesi minör yedili; üçüncü ve altıncı derecesi majör yedili; yedinci dercesi dominant yedili; ikinci derecesi yarı eksiltilmiş yedili akor oluşturur.

Not: Doğal minör gamından oluşturulan akorlarda, 5. derecenin oluşturduğu yedili akor yukarıda gösterildiği gibi minör yedili (v 7) olarak kullanılmasının yanı sıra, birçok durumda dominant yedili (V 7) olarak da karşımıza çıkar. Bunun nedeni armonik yürüyüş kurallarındaki V 7—->i yürüyüşünün kullanılmasıdır. Dominant yedili akor olan V 7, karar akoruna (i) gitmek ister. Tam kadans denilen kadans türü de V 7—->i yürüyüşüdür. Bu konuyu iyi anlamak için daha kapsamlı bir armoni bilgisine sahip olmak gerekir. Bu metotta armoni konusunda ayrıntıya girilmeyecektir.

Alıştırmalar

1) Aşağıda belirtilen yedili akorların adını ve çeşidini yazınız.

Kulak Eğitimi Çalışması

Aşağıda Do majör üzerinden verilen aralıkları çalışınız.

Bona Çalışmaları

KAYNAK :